Wybrane problemy rozwoju kadry akademickiej
prof.dr hab. inż Andrzej Pfitzner

Podstawy prawne

Internetowy System Aktów Prawnych: isap.sejm.gov.pl

• Dz.U. nr 164, poz. 1365, z późn. zm. - Ustawa z 27 lipca 2005 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym
• Dz.U. nr 65, poz. 595 - Ustawa z 14 marca 2003 r. o stopniach naukowych i tytule naukowym
• Dz.U. nr 84, poz. 455 - Ustawa z 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym, Ustawy o stopniach naukowych i tytule naukowym
• Rozporządzenia MNiSzW, Ustawy o nauce
• Statut Uczelni i regulaminy

Stabilność zatrudnienia

Nowelizacja PSW 2011 - głęboka ingerencja w status kadry uczelni publicznych

• Niekorzystne zmiany formy zatrudnienia - mianowanie ograniczone do nauczycieli akademickich posiadających tytuł profesora (art.118 oraz w przepisach przejściowych nowelizacji 22).
• Ustawowe określenie 8 letniego okresu "rotacji" asystentów i adiunktów (art.120) (okres "karencji" 2 lata).
• Przejście na emeryturę osób bez tytułu profesora w wieku 67 lat, dotyczy także profesora nadzwyczajnego (zamiast 70) (PSW art.127)
• Każde zatrudnienie NA w wymiarze przewyższającym 1/2 etatu następuje w drodze otwartego konkursu (PSW art.118a) (wyjątek dla osób posiadających uprawnienia emerytalne, zatrudnianych ponownie na tym samym stanowisku).
• Możliwość zwolnienia nauczyciela akademickiego już po otrzymaniu jednej negatywnej oceny działalności (obligatoryjne zwolnienie po dwóch) (art.124) przy równoczesnym zwiększeniu częstotliwości przeprowadzania ocen okresowych (NA. niemianowanych - co 2 lata).
• Do rozwiązania umowy o pracę z mianowanym nauczycielem akademickim wystarcza opinia rady wydziału (art.125).
• Stanowisko profesora nadzwyczajnego:
  • Zatrudnienie osoby nieposiadającej tytułu naukowego profesora następuje na okres do pięciu lat.
  • Kolejne zatrudnienie może nastąpić, po zakwalifikowaniu w drodze konkursu otwartego, zasadniczo na czas określony.
  • Osoby niezatrudniona ponownie może być zatrudniona na innym stanowisku w drodze konkursu otwartego.

Kariera naukowa

Człowiek zanim stał się konsumentem był twórcą i dlatego nawet wielka mnogość łatwo osiągalnych tanich dóbr nie zaspokoi w człowieku podstawowej potrzeby: radości z własnej pracy i dumy z własnych osiągnięć.
Janusz Groszkowski

Kariera naukowa i system awansowania

• …ale: same ambicje intelektualne i patriotyzm nie wystarczą
• Podniesienie atrakcyjności kariery akademickiej jest warunkiem koniecznym rozwoju szkolnictwa wyższego.
• Asystentura lub studia doktoranckie muszą być ofertą konkurencyjną na rynku pracy (biorąc pod uwagę zespół czynników).
• Zamiast tego fakty zniechęcające:
  • Niekonkurencyjny poziom wynagrodzeń na wszystkich stanowiskach.
  • Studia doktoranckie stają się dodatkiem do pracy zawodowej poza uczelnią.
  • Stabilizacja zatrudnienia dopiero dla profesorów tytularnych.
  • Trudne warunki uprawiania nauki i kształcenia.
• Coraz częściej najlepsi wybierają karierę naukową na emigracji.
• Niska sprawność studiów doktoranckich, "problemy rotacyjne".
• Brak analizy rzeczywistych przyczyn wolnego tempa karier akademickich, jak:
  • Niedostatek odpowiednio wyposażonych laboratoriów (skala inwestycji z funduszy strukturalnych jest ograniczona i efekty przychodzą z opóźnieniem).
  • Braki środków na zatrudnienie odpowiedniej kadry obsługi technicznej, a także na zakup materiałów, serwis, usługi.
  • Wzrost zakresu prac organizacyjnych, technicznych, biurowych, konieczność samodzielnego rozwiązywania problemów formalnych.
  • Braki środków na rozwijanie kontaktów naukowych.
  • Bariery w kształtowaniu liczebności i składu zespołów naukowych.
  • Wzrost obciążeń dydaktycznych.
  • Podejmowanie z konieczności prac zarobkowych niezwiązanych z badaniami naukowymi.

Zamiast przeciwdziałania rzeczywistym przeszkodom w uprawianiu nauki - zmiany formalne, często nieistotne, biurokratyczne bądź tworzące zagrożenia jakościowe, np.:

• Wyprowadzenie postępowania habilitacyjnego poza radę wydziału; zniesienie kolokwium habilitacyjnego i sprowadzenie roli rady wydziału do zatwierdzenia opinii komisji powołanej przez Centralną Komisję (art. 18a) rzekomo dla zwiększenie roli recenzentów, zapewnienia większej jawności i skrócenia procedury dla przyspieszenia karier).
• Przekazanie rektorowi decyzji o nadaniu doktorowi uprawnień równoważnych uprawnieniom doktora habilitowanego (nowela - art. 21a) (tylko administracyjne uprawnienie CK do uchylenia decyzji rektora)
• Zastrzeżenia budzi częstość przeprowadzania konkursów przy zatrudnianiu, zwłaszcza "konkursów awansowych".

Ocena kadry

• Bezpośredni przełożeni dokonują oceny okresowej nauczycieli akademickich nie rzadziej niż co 2 lata (w przypadku mianowanych co 4). (Możliwość zwolnienia nauczyciela akademickiego już po otrzymaniu jednej negatywnej oceny działalności).
• Przy ocenie nauczyciela akademickiego brane są pod uwagę:
  • Działalność dydaktyczna.
  • Dorobek naukowy (jeśli dotyczy).
  • Osiągnięcia w kształceniu kadry naukowej (jeśli dotyczy).
  • Działalność organizacyjna na rzecz Uczelni, pełnienie funkcji kierowniczych.
  • Działalność w organizacjach pozarządowych i udział w pracach organów ustawowych w obszarze edukacji, nauki i gospodarki.
• W ocenie działalności dydaktycznej nauczyciela akademickiego uwzględnia się ocenę przedstawioną przez studentów i doktorantów.
• Ocena jest dokonywana na podstawie wykazu osiągnięć przygotowanego przez n.a. oraz wiedzy przełożonego o wykonywaniu obowiązków przez ocenianego.
• Zasady przeprowadzania hospitacji oraz ankietowania i wykorzystania ich wyników.
• W przypadku wniesienia odwolania od oceny przełożonego, w posiedzeniu komisji odwoławczej może uczestniczyć przedstawiciel związku zawodowego, wskazanego przez ocenianego nauczyciela.
• W przypadku negatywnej oceny nauczyciela akademickiego, ponowną ocenę przeprowadza się po upływie jednego roku.

Warunki pracy - podstawy finansowe

• Strategia "Europa 2020"
- nakłady na B+R - 3% PKB; nakłady na szkolnictwo wyższe - 2% PKB
• Polska wersja strategii "Europa 2020" - nakłady na B+R; 1.7% PKB; nakłady na szkolnictwo wyższe - brak informacji
• Budżet 2012- nakłady na B+R - poniżej 0.4% PKB; nakłady na SzW: ok. 0.75% PKB (0.98% w 2007)
  • Plan: 230 mln w "dotacji projakościowej" dla SzW
• Praźródłem barier w działalności naukowej i dydaktycznej jest niedostatek środków finansowych.
• Brak ustawowej gwarancji (harmonogramu) wzrostu nakładów na szkolnictwo wyższe - w PSW nadal przewidziany tylko "wzrost inflacyjny" (art.93).

Wartość realna nakładów:

• Na 1 studenta ponad 4-krotnie niższe niż w UE; na 1 badacza kilkanaście razy niższe środki niż w UE.
• Nikłe nakłady ze źródeł niepublicznych, ale - odsyłanie uczelni do pozyskiwania środków niepublicznych na naukę jest nieporozumieniem lub chwytem socjotechnicznym, gdyż:
  • W krajach rozwiniętych są to środki znaczne, ale głównie nakłady we własnych ośrodkach B+R przemysłu.

Szczególnie dotkliwe konsekwencje dyskryminacji finansowej:

• Niedostatek odpowiedniego wyposażenia laboratoriów i miejsc pracy.
• Braki środków na zatrudnienie odpowiedniej kadry obsługi technicznej, a także na zakup materiałów, serwis, usługi.
• Wzrost zakresu prac organizacyjnych, technicznych, biurowych.
• Rozrost biurokracji, niedostateczne wsparcie ze strony administracji (konieczność samodzielnego rozwiązywania problemów formalnych).
• Utrudnienia w zarządzaniu zasobami.
• Braki środków na rozwijanie kontaktów naukowych.
• Bariery w kształtowaniu liczebności i składu zespołów naukowych.
• Wzrost obciążeń dydaktycznych.
• Konieczność wspomagania kształcenia z projektów badawczych.

Działalność badawcza

• Finansowanie działalności badawczej
  • Narodowe Centrum Nauki
  • Narodowe Centrum Badań i Rozwoju
  • Granty MNiSzW
  • Nakłady w budżecie bez projektów strukturalnych: 1997 - 0.43%PKB, ok. 2000 - 0,40%, 2010-2011 - 0.30%, 2012 - 0.31%
• Maskowanie niskich nakładów na naukę konkursami na projekty badawcze adresowanymi do "młodych".
• Problemy innowacji.
• Komercjalizacja wyników badań naukowych i prac rozwojowych przez tworzenie "spółek celowych" (z o.o. lub akcyjnych) (PSW art.86a,b).
• Regulamin zarządzania prawami autorskimi i prawami pokrewnymi oraz prawami własności przemysłowej oraz zasad komercjalizacji wyników badań naukowych i prac rozwojowych (PSW art.86c).

Jakość kształcenia

• Zamiast właściwego poziomu finansowania - "Dotacja Projakościowa" (PSW: art.94b)
  • Dofinansowanie KNOW (w tym dodatki do wynagrodzeń i specjalne stypendia) - 3 nowe jednostki rocznie, ok. 10 mln/rok przez 5 lat
  • Dofinansowanie jednostek posiadających wyróżniająca ocenę kształcenia (ok. 50 mln/rok, co 2 lata do 25 kierunków studiów).
  • Dofinansowanie jednostek w zakresie wdrażania systemów poprawy jakości kształcenia i KRK - w drodze konkursu (do 10%).
  • Finansowanie zwiększenia wysokości stypendiów doktoranckich dla 30% najlepszych doktorantów (do 2 tyś./miesiąc).
  • Planowana wysokość w 2012: 230 mln zł.
• Kierunki studiów - określane samodzielnie przez uczelnie posiadające uprawnienia do nadawania stopnia dra hab.
• Program kształcenia: opis efektów kształcenia i procesu ich osiągania.
• Krajowe Ramy Kwalifikacji zamiast standardów kształcenia (PSW art.6 ust.1p.3b, art.9).
• Działania formalne a realna poprawa jakości kształcenia (KRK sprowadzone do czynności biurokratycznych).
• Systemy polepszania jakości kształcenia.
• Problemy etyczne.
• Konsekwencje ankietowania studentów.
• Doskonalenie zawodowe, hospitacje.
• Związki uczelni z otoczeniem.
• Ewaluacja PKA, bodźce finansowe.
• Ankietowanie i monitorowanie losów absolwentów.

Zamiast podsumowania

Niezbędne WSPÓLNE starania o zmianę polityki państwa - o zastąpienie dyskryminacji - priorytetowym traktowaniem nauki i edukacji dla rozwoju cywilizacyjnego Polski i wzrostu dobrobytu społeczeństwa

Nauka to nie samo zaspokajanie ciekawości i przenikanie tajemnic otaczającego nas świata, lecz także siła, siła życiowa narodu, która w walce o byt decyduje bardziej stanowczo niż każdy inny oręż.
Aleksander Świętochowski